Ivy League’ta birinshi qaraqalpaq(stanlı?)
Kópshilikke belgili bolsa kerek, AQSHta The Ivy League (qaraqalpaqsha: Shırmawıq ligası, russha: Лига плюща) atlı 8 jeke universitetten ibarat associaciya bar. Bul universitetler, tiykarınan, AQSHtıń arqa shıǵısında jaylasqan bolıp, tek AQSHtıń ǵana emes, al dúnyanıń eń ataqlı universitetleri qatarına kiredi.
Associaciyadaǵı universitetler: Brown University, Columbia University, Cornell University, Dartmouth College, Harvard University, University of Pennsylvania, Princeton University hám Yale University. Bul universitetler júdá hám joqarı sapalı bilim beriw múmkinshiligine iye bolıp, ol jerde dúnyaǵa tanılǵan kóplegen adamlar óz waqtında tálim alǵan.
Jaqın kúnlerde bir xabardı oqıp júdá quwandım. Jerlesimiz Aynura Dartmouth College’ine tek oqıwǵa qabıllanıp ǵana qoymastan, ol jerde bakalavr basqıshında oqıwın tolıq qaplaytuǵın granttı da jeńip alǵan eken (jılına $85,000)! Bul jeke men ushın, ele jıldıń yarımında bolsaq ta, sózsiz, jıl jańalıǵı boldı.
Dartmouth College’ine 1769-jılı tiykar salınǵan bolıp, ol házirgi kúnde, shama menen, 8,5 milliard AQSH dollarlıq endaument fondqa, sonday-aq 1,2 milliard AQSH dollarlıq jıllıq byudjetke iye. Salıstırıw retinde keltirip ótetuǵın bolsam, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń 2024-jılǵı byudjetinde dáramatlar 241 million AQSH dolları, qárejetler bolsa 404 million AQSH dolları ekvivalentinde bolıwı kútilmekte.
Dartmouth College U.S. News & World Report baspasınıń AQSH universitetleri reytinginde 18-orındı iyelegen. Sonday-aq, berilgen maǵlıwmat boyınsha, universitettiń qabıllaw kórsetkishi 6% eken, bul degeni báseki júdá kúshli hám bul oqıw ornına hújjet tapsırǵan shártli 100 abiturienttiń tek altawı ǵana oqıwǵa qabıllanadı. Salıstırıw ushın, bul kórsetkish Stanford hám MIT ushın 4%, al Harvard ushın 3%.
Qaharmanımız Aynuranıń bul jetiskenliginde onıń bilimi, qızıǵıwshılıqları menen birgelikte onıń proaktivligi úlken rol oynaǵan desem, aljaspaǵan bolaman. Ol ózin akademiyalıq bilimleri jaǵınan ǵana kórsetip qoymastan, bunnan tısqarı basqa hár qıylı baǵdarlamalarǵa qatnasıp, belsendi bolıp otırǵan. Mısalı, ol 2021-jılı TechGirls Exchange baǵdarlamasında finalshı bolǵan, 2023-jılda Asian Girls In Action baǵdarlamasında Oraylıq Aziyanıń birden-bir elshisi retinde Tayvan mámleketine barıp kelgen. Buǵan qosımsha retinde, ol mektep oqıwshıları ushın universitet dárejesinde ilimiy izlenisler alıp barıw imkaniyatın beriwshi Pioneer Academics joybarında 100% lik grant penen qatnasıp, amerikalı professorlardan sabaq alǵan hám birgelikte ilimiy maqalalar tayarlaǵan.
Aynura Dartmouth’qa kiriw arqalı biziń jámiyetimizde keńnen tarqalǵan kóplegen stereotiplerdiń buzılıwına sebepshi bolǵan desem, aljaspaǵan bolaman. Birinshiden, qaraqalpaqstanlılar da dúnyanıń top universitetlerine tolıq grant tiykarında kire alıwı múmkin. Álbette, bul júdá qıyın, lekin durıs baǵdarda háreket etken, umtılǵan adam buǵan erise aladı.
Ekinshiden, jámiyetimizdegi kópshilik adamlar hám olardıń kózqarasları konservativ. Tilekke qarsı, qız balalarǵa kelgende, sol konservatizm ótkir kóriniske ótedi. Yaǵnıy, qız balanıń oqıwına, ásirese shet elde oqıwına, ul balalarǵa salıstırǵanda, kóbirek qarsılıqlar boladı. Aynuranıń keysi bul konservatizmdi biraz bolsa da, jumsartıwına túrtki bolıwına isenemen.
Úshinshiden, shet elde oqıw ushın orayda, máselen, Nókiste tuwılıp, bilim alıw shárt emes. Shomanayda tuwılıp-ósip hám sol jerde bilim alǵan Aynura basqa da regionlardaǵı jaslarǵa úlgi boları anıq.
Tórtinshiden, top universitetlerge kiriw tek ǵana Prezident mektebiniń pitkeriwshileriniń mańlayına jazılmaǵan. Bul sońǵı aytılǵan pikir Prezident mektebine kiriw testlerinen óte almaǵan yamasa ápiwayı mekteplerde oqıp atırǵan oqıwshı-jaslarǵa motivaciya boladı, menińshe. Aynura 9 jıl Shomanaydıń ápiwayı mektebinde tálim aldı, tek sońǵı eki jılın qánigelestirilgen mektepte dawam ettirdi (agentlikke qaraslı ekenliginen xabarım bar).
Jerlesimizdiń jetiskenligi bul bir mártelik fenomen be yaki qaytalawǵa bolatuǵın shablon ba — bunı waqıt kórsetedi. Biraq, men keleshekte The Ivy League universitetleri, Harvard, Stanford, MIT sıyaqlı dárgaylarǵa oqıwǵa kirgen basqa da jaslarımız haqqında xabarlardı kútip qalaman. Al, Aynuranı bolsa bul úlken jetiskenligi menen shın júrekten qutlıqlayman hám oqıwlarında tasqın tabıslar tilep qalaman.
P.S. Dartmouth haqqında men dáslepki ret 8-klasımda, informatika páni sabaǵında esitip edim. BASIC baǵdarlamalastırıw tili sol jerde oylap tabılǵan eken 😅.