PISA
Xabarıńız bolsa kerek, dúnyanıń túrli mámleketlerindegi mektep oqıwshılarınıń bilim dárejesin bahalap beriwshi PISA sınaqlarınıń 2022-jılı ótkerilgen imtixan nátiyjeleri járiyalanıp edi. Onda ózbekstanlı mektep oqıwshıları birinshi márte qatnastı.
PISA (Programme for International Student Assessment) — bul Ekonomikalıq birge islesiw hám rawajlanıw shólkemi (en. OECD; ру. ОЭСР) tárepinen shólkemge aǵza hám aǵza bolmaǵan mámleketler arasında úsh jılda bir márte ótkeriletuǵın test sınaǵı bolıp, onda 15 jastaǵı mektep oqıwshılarınıń matematika, tábiyiy pánler (science) hám oqıw sawatxanlıǵı boyınsha bilim hám kónlikpeleri bahalanadı.
Sońǵı test nátiyjeleri boyınsha, Ózbekstan ótkerilgen sınaqlarda qatnasqan 81 mámleket arasında matematika páni boyınsha 72-orın, oqıw sawatxanlıǵı, sonday-aq tábiyiy pánler jónelisinde 80-orındı iyelegen hám úsh pán boyınsha da dizimdegi sońǵı on mámleket qatarında keltirilip ótilgen. Hátte urıstan bası shıqpay atırǵan Palestinanıń nátiyjeleri biziń nátiyjelerimizden táwir-aq joqarı. Solay eken, bul test sınaqları biziń ulıwma bilimlendiriw sistemamızdıń házirgi jaǵdayın ayqın kórsetip bere aldı desem, qáte aytqan bolmayman.
Nátiyjelerdiń analizlerine keletuǵın bolsaq, ol jerde hám qızıq, hám qorqınıshlı statistika bar. Ele de túsiniklirek etip aytatuǵın bolsam, PISA testlerinde sorawlar quramalılıǵı jaǵınan dárejelerge bólingen: eń ańsat sorawlar 2‑dáreje dep kórsetilgen bolsa, eń qıyını — 6‑dáreje. Usınnan kelip shıǵıp, ótkerilgen PISA sınaqlarında biziń mektep oqıwshılarımızdıń sorawlarǵa bergen durıs juwaplarınıń pánler hám sorawlardıń quramalılıq dárejesi boyınsha statistikası tómendegishe:
— matematika páni boyınsha 14% oqıwshılar 2‑dáreje, 4,2% — 3‑dáreje, 0,7% — 4‑dárejeni ala alǵan;
— oqıw sawatxanlıǵı boyınsha 12,2% — 2‑dáreje, 1,8% — 3-dáreje, 0,1% — 4‑dáreje;
— tábiyiy pánlerde 16,5% — 2‑dáreje, 2,2% — 3‑dáreje, 0,1% — 4‑dárejeni kórsetken.
5 hám 6‑dárejeler boyınsha statistika qáne? — dep hayran bolıwıńız múmkin. Juwap: bunday kórsetkish bizde joq. Óytkeni, birde-bir oqıwshı heshbir pán boyınsha 5 yamasa 6‑dárejeli quramalılıqtaǵı testlerdi sheshe almaǵan. Bul, álbette, qorqınıshlı nátiyje. Salıstırıw ushın, singapurlı oqıwshılardıń 41% i matematikadan keminde 5‑dárejeni alǵan.
Onnan da qorqınıshlısı, oqıwshılarımızdıń 60% ten artıǵı hárbir pán jónelisinde hátte 2-dárejeni de kórsete almaǵan. Mısalı, oqıw sawatxanlıǵı boyınsha minimal 2‑dáreje ushın kriteriy mınanday: «ortasha uzınlıqtaǵı teksttiń tiykarǵı ideyasın anıqlay alıw; anıq kórsetilgen, biraq quramalı kriteriyler tiykarında maǵlıwmat taba alıw; eger anıq etip kórsetilgen bolsa, teksttiń maqseti hám forması haqqında pikir júrgize alıw». Bunnan kelip shıǵatuǵını sol, bizdegi 86% oqıwshılar ápiwayı tekstti oqıp, onı analizley alıw kónlikpesine iye emes.
Qońsı mámleketler menen nátiyjelerimizdi salıstırıp qaraytuǵın bolsaq, Qazaqstan bizden ádewir aldında: matematikadan 46, tábiyiy pánlerden 49 hám oqıw sawatxanlıǵınan 61‑orınlardı alǵan. Postsovet elleriniń arasında Estoniya jetekshilik etip atır: matematikadan 7, tábiyiy pánlerden hám oqıw sawatxanlıǵınan 6‑orınlardı alǵan. Bárekella, estonlar. Áne, kimnen úlgi alıw kerek.
Nátiyjelerdi jaqsılaw ushın, bul jaǵına endi ne islew kerek degen kútilgen sorawǵa ekspertler tómendegishe pikirlerin bildirip ótken.
Birinshi náwbette, bilimlendiriw tarawındaǵı populizmdi joq qılıw zárúr. Házir iyt penen qus «joqarıǵa» jaqsı kóriniw ushın, bilimlendiriwge baylanıslı hár qıylı ilajlardı kóterip shıǵıp, ámelge asırıwǵa háreket etip atır. Tarawdı óz mamanlarına qaldırıp, basqanıń sırttan aralasıwına jol qoyılmawı kerek.
Bilimlendiriw tarawın «tájiriybe qoyanı» retinde paydalanıwdı toqtatıw lazım. Máselen, usı jıldan baslap taza sabaqlıqlardı islep shıǵıw ushın eksklyuziv huqıqtı «Novda» degen kompaniya qolǵa kiritken hám de bunı ámelge asırıw ushın mámleketten pálen milliard somlıq buyırtpa alǵan — heshqanday tendersiz. «Kóshedegi kempirlerdiń» gáplerine qaraǵanda, bul kompaniyanıń «úlken qızdıń» oń qolına qatnası barmısh.
Qabıl etilgenligine ele kóp waqıt bolmaǵan mámleketlik bilimlendiriw baǵdarlaması bir jaqta qalıp, heshqanday baǵdarlamasız dúzilgen sabaqlıqlar oqıwshılardıń qollarına jetip barǵanlıǵın hám muǵallimler, ata-analar, ekspertler bul sabaqlıqlardan kóplegen kemshiliklerdi tawıp atırǵanlıǵın aytıp ketiw de orınlı.
2030-jılǵa barıp PISA testlerinde top-30 lıqqa kiriw maqseti alǵa qoyılǵan eken. Bunı, ámelge asırıwdıń, álbette, ilajı joq. Top‑30 lıq bir jaqta tursın, biz hátte qońsı Qazaqstannan keminde on jıl artta ekenligimizdi umıtpawımız kerek. Sonlıqtan, bunday populistlik, ámelge aspawı aldınnan málim bolǵan maqsetlerdi bir shetke jıynastırıp, pragmatikalıq maqsetler qoyılıwı dárkar.
Joqarıda sóz etilgen temaǵa qosımsha retinde mına videonı kóriwdi usınıs etemen. Onda PISA testleri nátiyjeleri tuwralı ekspertler menen sáwbet alıp barılǵan.
Sol videodaǵı ekspertlerdiń biri, Komil Jalilovtıń óziniń Telegram-kanalı hám bar, ol jerde bilimlendiriw tarawındaǵı mashqalalar analizlenip, kritikalıq kózqaraslar jazıp barıladı. Qızıǵıwshılıq bildirgenlerge, álbette, kanalǵa qosılıp qoyıwdı másláhát etken bolar edim.