Adamlar ne deydi
Eger maǵan kimdur “bizlerdiń jámiyetimizdi artqa qaray tartıp atırǵan eń jaman ádet qaysı?” dep soraw berse, oylanbastan turıp “adamlar ne deydi”ni aytıp juwap bergen bolar edim. Bálkim, bul házirgi dáwirdegi jámiyetimizdiń eń úlken mashqalalarınıń biri emes shıǵar, degen menen men bunı adamlardıń, jámiyettiń alǵa ilgerilewin ásteletetuǵın yamasa buǵan, ulıwma, tosıq bolatuǵın baryerge megzeymen.
Biziń jámiyette, negedur, ortalıqtıń pikiri derlik absolyut dárejege jetkerilgen. Yaǵnıy, adamlar basım kópshilik háreketlerin, birinshi náwbette, átirapındaǵı basqa adamlardıń “linzasınan” ótkerip aladı. Eger sol kollektiv bunıń is-háreketleriniń “durıslıǵın tastıyıqlamasa”, usı adam ózin basqalardan ajıralıp qalǵanday sezinedi.
Bunı bir-eki jasalma mısallarda kórip ótsek.
Tolıbay jaslıǵınan súwret salıwǵa qızıǵadı. Ustazları onı tuwma talant iyesi dep biledi hám ol házir mektepti pitkereyin dep tur. Lekin, Tolıbaydıń ata-anası onıń joqarı oqıw ornında iskusstvo boyınsha bilim alıwına qarsılıq etip atır. Sebep nede dese, adamlar “ana kósheniń basında turatuǵın Piyshenbayǵa uqsaǵan piyańshik súwret muǵallimi bola ma” dep gáp aytadı eken. Áne usı bir awız gáp tásiri menen jámiyet talantlı bir súwretshiden ayırıladı. Onıń ornına ekonomika, yuridika yaki soǵan uqsaǵan, adamlar esitse “oho..” deytuǵın tarawda oqıp shıqqan, biraq ta qánigelik boyınsha heshqanday jetiskenlikke erise almaytuǵınlar sanı jáne birewge kóbeyedi.
Nókisbay aǵamız mámleketlik shólkemde basqarıwshı bolıp isleydi. Astında mámleket tárepinen berilgen mashinası da bar. Keńsesi úyinen dım uzaq bolmasa da, jumısqa sol mashinada barıp keledi.
Jaqında densawlıǵı sebepli shıpaker kórigine barǵan eken, ol jerdegiler “artıqsha salmaǵıńız bar, kóbirek fizikalıq háreket islewińiz kerek, ilajı barınsha kóplew piyada júriń dep keńes etipti. Endi másláhátke ámel etip jumısına piyada qatnayın dese, adamlardıń gáplerinen qorqadı: “Nókisbay baslıq jumısına jayaw qatnap júr, ne bolǵan eken-áy, Tashkenttegiler mashinasın alıp qoydı ma eken, ya” degen gápler yaki soǵan uqsaǵan mısh-mıshlardıń tarap ketiwinen qorqadı.
Al, Nókisbay baslıq bolsa densawlıq ketse ketsin, biraq adamlar arasında “лишний” gápler bolmasa boldı dep, salmaǵınıń ele de ósiwine úles qosıp júre beredi.
Bul “adamlar ne deydi” arqalı jámiyettegi shaxslar ózlerin bir qálipke salıp qoyadı. Usı qálipke túspeytuǵınlar jámiyette ózin “изгой” dep qabıllaydı.
Oyımsha, jámiyetimiz óte konservativ bolıwına sebeplerdiń jáne biri de — bul adamlardıń ózleriniń átirapında jasalma shegara qurıp alǵanlıǵında. Konservativ jámiyet túsinigi, ádette, rawajlanıwdan toqtap qalǵan degendi ańlatadı.
Meniń jeke pikirim, siziń qanday da bir sheshim qabıllawıńızda adamlardıń ne aytıwı onınshı hám onnan keyingi dárejelerde bolıwı kerek, yaǵnıy variantlardıń biri, biraq jalǵız durıs variant emes. Baslısı, sizde ózińizdiń sheshimińizge degen tolıq isenimińiz bolsa, alǵa qaray basa beriń, hár qıylı konservativ pikirlerge hesh te qulaq aspań. Siziń qanday kiyim kiyiwińiz, kim menen múnásibette bolıwıńız, neshe jasta turmıs qurıwıńız, kim menen dos bolıwıńız, qay jerde oqıwıńız yamasa islewińizdi kollektiv qálip emes, al jeke ózińiz sheshiwińiz kerek.
Jámiyet alǵa ilgerilewi ushın, onda kóp pikirlilik, plyuralizm bolıwı lazım. Tek ǵana “adamlardıń ne dewi” arqalı sheshimniń “durıslıǵı” tekseriletuǵın jámiyettiń progressiv keleshegine isenim joq.