atabek konstituciya reforma Ózbekstan

Konstituciyalıq reforma

Ótken aydan baslap, Ózbekstanda konstituciyalıq reformalar haqqında gáp-sózler baslandı. Ádette avtoritar rejimlerde bunday ózgerisler, tiykarınan, sol rejimniń legitimliligin uzaytıw/sozdırıw ushın qollanıladı. Ápiwayı xalıq tilinde, russha “обнуление” dep atalatuǵın bul process Karimov dáwirinde de paydalanılǵan, al 2020-jılı Rossiyada, usı jılı — qońsılas Qazaqstanda bolıp atır (Qazaqstandaǵısı házirshe reforma, prezidentiniń aytıwı boyınsha, “обнуление” bolmaydı, endi bunı waqıt kórsetedi). Usı “nóllestiriw”ler haqqında hám qaysı mámleketlerde bunday qubılıslar bolǵanlıǵı tuwralı Gazeta.uz’da jaqsı material tayarlanǵan eken (orıssha; ózbekshe).

Ulıwma alǵanda, konstituciyalıq reformalar bul jámiyet hám civilizaciyalar evolyuciyasındaǵı tábiyiy jaǵday. Yaǵnıy, adamlar, jámiyetler rawajlanǵan sayın, olardıń mútájlikleri, kóz qarasları ózgerip baradı.

Lekin, bizlerdiń jaǵdayda bul reforma “jasalma”ǵa uqsap tur. Sebebi, onıń tábiyiy bolıwı ushın, mámleket penen xalıq “bir tolqın”da bolıwı zárúr, yaǵnıy qandayda bir maqsetke birgelikte umtılıwı kerek. Bizlerde bolsa ele onday “tolqın” joq, xalıq, bálkim, eldiń rawajlanıwın qáler, biraq ta mámleket hám onıń byurokratiyası bunı ózgeshe túsinedi.

Bálkim, bul reforma jaqsı niyet penen-aq islenip atırǵan bolıwı múmkin, degen menen Konstituciyalıq komissiyanıń basshısı etip Akmal Saidov degen adamnıń qoyılıwı bul niyetlerdiń pıt-shıtın shıǵardı, bizińshe.

Bul adamdı men xameleonǵa megzetemen: qálegen rejimde islep kete beredi, qálegen rejimdi qollap ketedi, princip degenniń “p” háribi de joq. Gitlerdiń qasına jiberseńiz, nacizmdi, Li Kuan Yudiń janına barsa, úshinshi dúnya mámleketin birinshi dúnya mámleketine aylandırıw kerekligin, al Arqa Koreyaǵa barsa — Chuchxe eń durıs ideologiya ekenligin toqtamay “sayraytuǵın” demagog sıyaqlı.

Yaqshı, házirshe aldıǵa túsip jorǵalamay turayıq, múmkin, mırza prezidenttiń ózinen keyin jaqsı sistema qaldırıp ketiw oyı bar shıǵar, oyında ne bar-joqlıǵın biz bilmeymiz ǵoy. Sol maqsette, konstituciyaǵa:

— usı sıyaqlı ózgerislerdi kirgiziwdi niyet qılǵan shıǵar, bálkim?

Bulardıń barlıǵın endi waqtı kelgende bilip alamız. Lekin, meni joqarıdaǵı Gazeta.uz’da járiyalanǵan maqalanıń eń sońında berilgen soraw qızıqtırıp tur-da.

Aytayıq, Konstituciyalıq komissiya barlıq qızıǵıwshı táreplerdiń pikirlerin, usınısların jıynap, konstituciyalıq ózgerislerdi referendum ya basqa kóriniste dawısqa qoydı. Usınıslar qabıl etildi dep te esaplayıq. Eger bul usınıslardıń arasında 90-statyanı (prezident izbe-iz eki múddetten artıq saylana almawın) ózgertiw boyınsha usınıs bolmasa da, bul konstituciyanıń “обнуление” bolıwına alıp kele me degen soraw payda boladı.

Buǵan endi Konstituciyalıq Sud degen organ anıq juwap beriwi lazım, degen menen bizlerdegi sudlardıń jaǵdayın eske alsaq, obyektiv juwap alıwımızǵa úmit etiw dargúman.