Prezident universiteti
Jaqında ǵalaba xabar quralları arqalı tarqatılǵan jańalıqlarda Ózbekstanda prezident universiteti ashılıwı haqqındaǵı xabarlardı esitken bolıwıńız múmkin. Universitetlerdiń kóp bolǵanı, jaqsı, álbette. Joqarı oqıw orınlarınıń sanı kóbeygeni sayın, studentlerdiń jaqsı bilim alıw imkániyatları da artıp bara beredi.
Biraq, men bul hádiyse boyınsha eki nársege itibarıńızdı qaratıwdı qáler edim. Birinshiden, bul ilaj basqa kópshilik tarawlardaǵı “sheshimler” sıyaqlı fundamental mashqalanı saplastırıwǵa emes, al tek waqtınshalıq “jamawǵa” qaratılǵan. Analogiya etip keltiretuǵın bolsam, tırnaǵı áwel basınan qıysıq quyılǵan jaydıń diwalına jarıq túsip, barıp sol jarıqtı tek sıbap qoyǵan sıyaqlı. Al, tiykarında, jaydıń uzaq waqıt xızmet etiwin qálegen adam onı tolıq, fundamentinen baslap buzıp-salıwı kerek boladı.
Húkimet, pikirimshe, jańa super universitetler ashıw menen emes, al sol joqarı bilimlendiriw tarawın erkinlestiriw menen birinshi náwbette shuǵıllanıwı dárkar. Hádden tıs regulyaciyanı azaytıw, qaǵazbazlıqqa shek qoyıw, JOO-nıń oqıtıw baǵdarlamaların ózleri ǵárezsiz belgilewine múmkinshilik beriw, jeke universitetler ashılıwındaǵı tosqınlıqlardı azaytıw — bulardıń barlıǵı sol birinshi gezekte qılınıwı kerek bolǵan isler. Qashan usı ilajlar ámelge assa hám jeke biznes júrgiziwdegi byurokratiyalıq tosıqlar alıp taslansa ǵana (hesh bolmaǵanda, azaysa), shet el universitetleri ózleri kelip filialların usı jerde ashadı hám heshkimniń olardı shaqırıwına qájeti qalmaydı.
Ekinshi másele bul sońǵı waqıtları tálim menen baylanıslı mákemeler, stipendiya h.t.b. sıylıqlar atları aldına prezident sózi qoyılıp atalıp atırǵanlıǵı. Meniń aqırǵı esitkenlerim bular: prezident universiteti, prezident mektebi, prezident grantları, prezident stipendiyaları h.t.b.
Ádette universitet, mektep, sıylıqlarǵa at bererde, eki keń tarqalǵan usıl qollanıladı:
- Ótmishte óshpes iz qaldırıp ketken insanlardıń atına baylanıslı etip qoyıw. Buǵan mısal retinde AQSh-tıń birinshi prezidenti Djordj Vashington atına qoyılǵan George Washington University, ózlerimizde bolsa — Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti.
- Belgili adamlardıń ózleriniń qarjıları esabına ashılǵanları, máselen, jáne sol AQSh-taǵı Stanford University, Cornell University, Shveciyada Nobel sıylıǵı h.t.b.
Bizdegi jańadan ashılajaq universitettıń atı bul eki kategoriyanıń heshqaysısına da tiyisli emes ekenligi kórinip tur (yamasa prezident óz aylıǵınan qıyıp, usı universitetti ashıp atır ma eken? 🤔).
Ózbekstan xalqı tólegen salıqlar esabınan toltırılıp barılatuǵın mámleket byudjetinen qarjılandırılatuǵın universitetke, qansha húrmeti bolmasın, mámleket basshısınıń atı qoyılıwı bir ersi kórinedi, bizińshe.